System kaucyjny w Polsce staje się rzeczywistością, a operator systemu kaucyjnego będzie odgrywał kluczową rolę w jego funkcjonowaniu. Aż pięciu operatorów otrzymało już zgodę od Ministra Klimatu i Środowiska na wdrożenie tego systemu, co pokazuje, jak poważnie podchodzimy do zarządzania odpadami w naszym kraju.
Dla właścicieli i zarządców sklepów zrozumienie roli operatora systemu kaucyjnego w Polsce jest niezwykle istotne. W przeciwieństwie do innych krajów nasz system umożliwia działanie wielu operatorów jednocześnie. Przykłady z innych krajów pokazują, jak skuteczne mogą być takie rozwiązania – na przykład w Finlandii system kaucyjny osiąga imponujący wskaźnik zwrotu na poziomie 93%. Natomiast na Słowacji już w pierwszym roku funkcjonowania uzyskano poziom 71%, a już w drugim roku uzyskano poziom sięgający 90%.
W artykule przedstawiamy najważniejsze informacje o operatorach systemu kaucyjnego – kim są, jakie mają obowiązki, jak będzie wyglądała współpraca z nimi oraz jak przygotować sklep na nadchodzące zmiany, niezależnie od jego wielkości.
Kim jest operator systemu kaucyjnego?
Operator systemu kaucyjnego to istotne ogniwo w całym mechanizmie obiegu opakowań po napojach w Polsce. Jego rola jest fundamentalna dla sukcesu całego przedsięwzięcia, które ruszy w październiku 2025 roku.
Podstawowe informacje i rola w systemie
Operator systemu kaucyjnego to organizacja reprezentująca producentów napojów, którzy wprowadzają na rynek produkty w opakowaniach objętych kaucją. Działa jako swoisty koordynator łączący wszystkie elementy systemu: sklepy, producentów i konsumentów.
Przede wszystkim operator odpowiada za cztery główne obszary działalności:
- Obszar operacyjny – organizacja sieci zbiórki opakowań w sklepach, rejestracja placówek handlowych i producentów oraz podpisywanie umów ze wszystkimi stronami.
- Obszar finansowy – zarządzanie przepływami finansowymi, rozliczanie kaucji ze sklepami i producentami (wprowadzają na rynek produkty).
- Obszar nadzorczy – przeprowadzanie audytów, kontrola jakości procedur i technologii zbiórki.
- Obszar komunikacyjny – prowadzenie kampanii informacyjnych o systemie.
Ponadto operator zajmuje się odbieraniem opakowań i odpadów opakowaniowych ze sklepów, transportem do zakładów przetwarzania oraz prowadzeniem ewidencji i sprawozdawczości.
Dlaczego operatorzy są niezbędni
W Polsce, w przeciwieństwie do wielu innych krajów, przyjęto model wielooperatorski. Oznacza to, że na rynku może działać kilku operatorów jednocześnie, co ma zapewnić większą konkurencyjność i efektywność.
Operatorzy są niezbędni, ponieważ to właśnie oni organizują całą infrastrukturę potrzebną do zbiórki opakowań, wypłaty kaucji sklepom oraz zarządzają danymi w systemie. Z perspektywy właściciela sklepu, operator będzie partnerem odpowiedzialnym za odbiór zebranych opakowań i rozliczenie należności sklepów z wypłaconej kucji.
Dlatego tak ważne jest, aby wszyscy operatorzy współpracowali ze sobą, wymieniając się informacjami o ilości zbieranych odpadów i zapewniając spójność danych.
Kto może zostać operatorem
Zgodnie z ustawą, operatorem systemu kaucyjnego w Polsce może zostać wyłącznie spółka akcyjna z siedzibą na terytorium kraju. Musi posiadać kapitał zakładowy w wysokości co najmniej 5 milionów złotych.
Co istotne, akcjonariuszami takiej spółki mogą być wyłącznie wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje lub reprezentujące ich związki pracodawców lub izby gospodarcze. Operator musi również uzyskać zezwolenie od ministra właściwego do spraw klimatu, które wydawane jest na okres do 10 lat.
Dotychczas zakończone zostały postępowania o wydanie zezwolenia na prowadzenie systemu kaucyjnego od Ministerstwa Klimatu i Środowiska dla pięciu operatorów.
4 filary działania operatora
Działalność każdego operatora systemu kaucyjnego w Polsce opiera się na czterech solidnych filarach. Jako właściciel sklepu, powinieneś wiedzieć, za co dokładnie odpowiada operator i jak wpłynie to na funkcjonowanie Twojej placówki.
Filar operacyjny: organizacja zbiórki i logistyki
Operacyjny filar to podstawa funkcjonowania całego systemu. W jego ramach operator odpowiada za tworzenie sieci zbiórki opakowań, rejestrowanie placówek handlowych i producentów oraz organizację transportu zebranych materiałów. Operator podpisuje umowy ze wszystkimi stronami uczestniczącymi w systemie, w tym ze sklepami, podmiotami wprowadzającymi produkty w opakowaniach kaucyjnych na rynek i zakładami przetwarzania odpadów.
W praktyce sklepy będą miały dwie opcje zbiórki: manualną (ręczne przyjmowanie przez personel) lub automatyczną (przy użyciu recyklomatów). W przypadku zbiórki ręcznej opakowania pozostają niezgniecione, natomiast przy automatycznej są zgniatane bezpośrednio w maszynie. Operatorzy często wykorzystują istniejące sieci logistyczne, co pozwala na efektywny odbiór opakowań i transport – jest to tak zwana logistyka zwrotna, która zmniejsza liczbę dodatkowych przejazdów.
Filar finansowy: rozliczenia kaucji i opłat
W ramach filaru finansowego podmiot reprezentujący (operator) zarządza rozliczeniami kaucji między producentami a sklepami. Prowadzi on centralną bazę danych kodów kreskowych dla każdego rodzaju opakowania w systemie i na tej podstawie dokonuje rozliczeń.
Dodatkowo operator negocjuje warunki i ceny sprzedaży zebranych surowców oraz ustala opłaty od producentów w ramach systemu ROP. Dla sklepów oznacza to, że operator finansuje wypłaty kaucji dla konsumentów oraz pokrywa koszty zbierania opakowań.
Filar nadzorczy: kontrola jakości i audyty
Filar nadzorczy obejmuje ocenę ryzyka nadużyć i opracowanie środków zapobiegawczych. Operator przeprowadza audyty producentów i innych podmiotów w systemie oraz prowadzi kontrolę jakości procedur i technologii używanych do zbiórki manualnej i automatycznej. W praktyce będzie np. sprawdzać, czy na opakowaniach objętych systemem kaucyjnym znajduje się informacja o wysokości kaucji i kod kreskowy.
Filar komunikacyjny: edukacja i kampanie informacyjne
Ostatni filar dotyczy działań komunikacyjnych i edukacyjnych. Operatorzy odpowiadają za realizację publicznych kampanii informacyjnych o systemie kaucyjnym. Ministerstwo Klimatu i Środowiska planuje rozpocząć ogólnopolską kampanię w połowie września 2025 roku, która będzie kontynuowana w 2026 roku.
Badania pokazują, że tylko 35% Polaków zna planowane zasady funkcjonowania systemu, co podkreśla konieczność intensywnej edukacji.
Jak operatorzy współpracują ze sklepami?
Współpraca sklepów z operatorami systemu kaucyjnego będzie fundamentem sprawnego działania całego mechanizmu. Niezależnie od wielkości powierzchni sklepu, każdy właściciel musi znać swoje obowiązki i możliwości.
Obowiązki sklepów powyżej i poniżej 200 m²
Sklepy o powierzchni poniżej 200 m² mogą dołączyć do systemu dobrowolnie. Mogą one dobrowolnie przyjmować puste opakowania i zwracać kaucję, ale nie jest to ich obowiązkiem. Jednak przy sprzedaży napojów w butelkach wielokrotnego użytku, będą musiały zbierać puste opakowania i zwracać kaucję.
W przeciwieństwie do nich, sklepy o powierzchni powyżej 200 m² muszą nie tylko pobierać kaucję, ale również przyjmować puste opakowania bez konieczności okazywania paragonu nabycia i zwracać kaucję klientom. Ponadto są zobowiązane do podpisania umowy z co najmniej jednym operatorem.
Umowy z operatorami – kiedy i z kim
Umowy z operatorami systemu kaucyjnego określają zasady funkcjonowania w ramach systemu. Przede wszystkim powinny zawierać:
- zasady rozliczania pobranej i zwróconej kaucji
- zasady zbierania i przekazywania opakowań
Czy sklep musi mieć recyklomat?
Nie ma obowiązku posiadania recyklomatu (butelkomatu). Zbiórka opakowań może odbywać się ręcznie przez pracowników sklepu lub automatycznie za pomocą specjalnych urządzeń. Każdy sklep może samodzielnie zdecydować, którą metodę wybierze. Zwrot kaucji użytkownikowi końcowemu następował będzie bez konieczności okazywania paragonu nabycia, więc postawienie butelkomatu może cały proces uprościć i odciążyć z dodatkowych obowiązków pracowników.
Eksperci szacują, że w Polsce może pojawić się od 20 do 40 tysięcy recyklomatów. W dużym sklepie dziennie może być zbieranych nawet kilka tysięcy opakowań, a w mniejszym około tysiąca.
Korzyści z dobrowolnego przystąpienia do systemu
Sklepy o powierzchni poniżej 200 m² mogą odnieść wymierne korzyści z dobrowolnego przystąpienia do systemu. Punkty zbiórki przyciągają klientów, którzy przy okazji zwrotu opakowań często robią dodatkowe zakupy. Ponadto operator systemu kaucyjnego zapewnia finansowanie kosztów zbiórki prowadzonej przez sklep.
Dobrowolne uczestnictwo w systemie pozwala małym placówkom na zwiększenie konkurencyjności wobec większych sklepów oraz budowanie wizerunku przedsiębiorstwa odpowiedzialnego społecznie.
Dowiedź się, dlaczego butelkomat to sposób na większe zakupy i lojalnych klientów
Operatorzy systemu kaucyjnego w Polsce
W Polsce aktualnie pięć podmiotów posiada zezwolenie Ministerstwa Klimatu i Środowiska na prowadzenie systemu kaucyjnego. Co istotne, wszystkie te podmioty podpisały umowę dotyczącą warunków rozliczania kaucji oraz wymiany opakowań.
Zwrotka S.A.
Krajowy System Kaucyjny Zwrotka S.A. to pierwszy operator, który otrzymał zezwolenie (18 marca 2024 r.). Został utworzony przez Biosystem SA i Ogólnopolską Izbę Gospodarczą Ochrony Środowiska. Zwrotka posiada dedykowany system IT do zarządzania logistyką i obrotem kaucją. Obsługuje butelki plastikowe i puszki metalowe, bez opakowań szklanych.
PolKa S.A.
PolKa (pełna nazwa: „PolKa” Operator Systemu Kaucyjnego Not For Profit S.A.) otrzymała zezwolenie 10 czerwca 2024 r. Została założona przez Fundację Odzyskaj Środowisko, a w jej akcjonariacie znajdują się znane marki wód jak Muszynianka i Piwniczanka. Jako jedyna z pierwszych operatorów obejmuje również butelki szklane wielokrotnego użytku. Nawiązała partnerstwa z InPost i Carrefour.
OK Operator
OK Operator Kaucyjny S.A. to trzeci podmiot, który uzyskał zgodę ministerstwa (17 lipca 2024 r.). Jest spółką akcyjną not for profit, której akcjonariuszami są Kaufland Polska, PreZero oraz Lidl. Przy tworzeniu systemu kaucyjnego współpracuje z firmą PreZero w zakresie logistyki. Obejmuje butelki plastikowe do 3 litrów i puszki metalowe do 1 litra.
EKO-Operator
EKO-OPERATOR S.A. otrzymał zezwolenie 28 sierpnia 2024 r. Został powołany przez Grupę REMONDIS, działającą w Polsce od 1992 roku. Firma posiada 70 oddziałów na terenie kraju i sieć 32 własnych instalacji przetwarzania odpadów. Uruchomił pierwsze centrum zliczeniowe w Łodzi na początku 2025 roku.
Reselekt
Reselekt S.A. to piąty i najnowszy operator, który uzyskał zezwolenie 23 października 2024 r. Należy do grupy Eneris. Firma deklaruje chęć współpracy z mniejszymi podmiotami i aktywne włączenie się w dialog dotyczący poprawy przepisów. Podobnie jak u większości operatorów, system kaucyjny obejmuje butelki plastikowe i puszki metalowe.
Krajowy system kaucyjny – przygotuj swój sklep
System kaucyjny w Polsce niewątpliwie zmieni sposób, w jaki zarządzamy opakowaniami po napojach. Przede wszystkim, jako właściciel sklepu, powinieneś już teraz zacząć przygotowania do zmian, które wejdą w życie. Obecność pięciu zatwierdzonych operatorów zapewnia konkurencyjność i większą efektywność całego systemu.
Masz swobodę wyboru metody zbiórki – ręcznej lub automatycznej z wykorzystaniem recyklomatu. Chociaż nie ma obowiązku posiadania butelkomatu, może on znacząco usprawnić proces zbierania opakowań, szczególnie w większych placówkach. Skontaktuj się, jeśli potrzebujesz pomocy we wprowadzeniu systemu kaucyjnego do swojego sklepu – przeprowadzimy Cię przez całą procedurę i pomożemy wybrać optymalny butelkomat.
Ostatecznie, sukces systemu kaucyjnego w Polsce będzie zależał od efektywnej współpracy między operatorami, sklepami i konsumentami. Dlatego też wczesne zapoznanie się z wymogami i nawiązanie kontaktu z odpowiednimi operatorami pozwoli Ci sprawnie przejść przez ten proces i uniknąć potencjalnych trudności w przyszłości.